Trẻ em và thể thao

Hoạt động thể thao đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển thể chất và tinh thần của trẻ em, giúp tăng cường chức năng tim–phổi, phát triển cơ bắp và nâng cao kỹ năng xã hội. Tuy nhiên, việc tập luyện quá ít hoặc quá mức đều tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe và gây chấn thương. Bài viết này sẽ phân tích các đặc điểm phát triển vận động của trẻ, những chấn thương thể thao thường gặp, cùng các biện pháp kiểm tra – phòng ngừa hiệu quả. Đây cũng là những kiến thức được giảng dạy chuyên sâu tại khoa Kỹ thuật phục hồi chức năng, Trường Đại học Y khoa Tokyo Việt Nam, nơi đào tạo đội ngũ kỹ thuật viên vật lý trị liệu chuẩn Nhật Bản.

Hoạt động thể thao trong giai đoạn phát triển không chỉ giúp phát triển và cải thiện chức năng tim–phổi và khối cơ, mà còn thúc đẩy sự phát triển năng lực xã hội thông qua sự tương tác với người hướng dẫn và đồng đội. Ngoài ra, trẻ em ngày nay mang nhiều căng thẳng, và việc tham gia thể thao được kỳ vọng sẽ cải thiện về mặt tâm lý.

Những năm gần đây, thói quen vận động của trẻ em đang phân hóa thành hai cực: một nhóm không có thói quen vận động và một nhóm có thói quen vận động quá mức. Về đối sách, đang được cân nhắc việc đưa hoạt động thể thao cho nhóm trẻ không có thói quen vận động, đồng thời thực hiện phòng ngừa chấn thương thể thao đối với nhóm trẻ có thói quen vận động quá mức.

Nguyên nhân gây chấn thương ở trẻ có liên quan đến nhiều đặc điểm của cơ thể trong mỗi thời kỳ phát triển.

 

• Bệnh lý đầu xương (骨端症/epiphysitis, apophysitis)

Ở lứa tuổi đang phát triển, sụn đầu xương có thể bị tách/long rời do hoạt động thể thao quá mức.

 

Khuỷu tay bóng chày dạng phía trong: đau mặt trong khuỷu tay khi thực hiện động tác ném.	Bệnh Osgood–Schlatter: đau phần dưới đầu gối (vùng lồi củ chày) khi thực hiện các động tác bật/nhảy.

 

• Tách cung đốt sống thắt lưng (腰椎分離症 – spondylolysis):

Xảy ra do lặp lại động tác ưỡn (ngửa) và vặn xoay thân mình trong giai đoạn phát triển. Các động tác tương tự gây đau thắt lưng.

Nếu phát hiện sớm, có thể làm xương liền (hàn xương) trở lại trạng thái ban đầu; nhưng nếu để muộn và nặng lên, thời gian liền xương kéo dài và xác suất liền xương giảm xuống.

 

Các mục kiểm tra trước khi chơi các môn thể thao điển hình và biện pháp phòng ngừa.

 

          Khi gấp gối, có thể xuất hiện hạn chế tầm vận động và đau. Hãy nằm sấp, gấp gối xem gót có chạm mông không và có đau không.

• Phòng ngừa:
  Giãn cơ mặt trước đùi (nhóm cơ tứ đầu đùi). Nằm nghiêng, nắm cổ chân và kéo ra sau. Dùng gót chân của chân phía trước giữ chặt đùi của chân phía sau và giữ tư thế này trong 20 giây × 3 hiệp.
  Làm mềm/giảm căng mặt trước đùi cũng hữu ích trong việc phòng ngừa viêm gân bánh chè.

• Kiểm tra trước khi chơi thể thao:
  Khi thực hiện động tác gấp–duỗi khuỷu tay, có thể xuất hiện hạn chế tầm vận động (ROM) hoặc đau. Hãy kiểm tra xem: khi gấp khuỷu, các ngón tay có chạm được vào vai không; khi duỗi khuỷu có duỗi hết tầm không; và có đau hay không.
• Phòng ngừa:
  Giãn mặt trước cẳng tay, Giữ lòng bàn tay hướng ra phía trước và duỗi thẳng khuỷu tay, duy trì tư thế trong 20 giây × 3 hiệp.

         Bài tập mở ngực: Đặt hai tay ra sau đầu, đưa khuỷu tay ra phía sau và ưỡn ngực mở rộng tối đa có thể. Thực hiện 10 lần × 3 hiệp.

 

• Kiểm tra trước khi chơi thể thao:
  Khi ưỡn lưng có thể xuất hiện đau. Hãy kiểm tra xem khi ưỡn vùng thắt lưng có đau hay không.

• Phòng ngừa:

          Giãn mặt trước khớp háng (nhóm gập háng)

          Bước một chân lên trước, quỳ gối chân sau. Không ưỡn thắt lưng; kéo giãn mặt trước khớp háng và giữ trong 20 giây × 3 hiệp. Bài tập này cũng hữu ích để phòng ngừa đau thắt lưng.

 

Thể thao mang lại nhiều lợi ích cho sự phát triển toàn diện của trẻ, từ sức khỏe thể chất, tinh thần cho đến kỹ năng xã hội. Tuy nhiên, để tối ưu hóa những lợi ích đó và hạn chế tối đa nguy cơ chấn thương, việc hiểu rõ đặc điểm phát triển vận động, nhận biết sớm dấu hiệu bất thường và áp dụng các biện pháp phòng ngừa là vô cùng cần thiết. Đây cũng chính là nền tảng kiến thức và kỹ năng mà khoa Kỹ thuật phục hồi chức năng – Trường Đại học Y khoa Tokyo Việt Nam luôn chú trọng trong đào tạo, nhằm chuẩn bị cho sinh viên trở thành những kỹ thuật viên vật lý trị liệu có khả năng hỗ trợ và bảo vệ sức khỏe vận động cho cộng đồng, đặc biệt là trẻ em ở giai đoạn phát triển.

 

Dịch giả: Ths.Nguyễn Đăng Khoa

Giảng viên khoa Phục hồi chức năng